Erişkin final boy üzerine etki eden birçok faktör vardır. Bir çocuğun büyümesi tamamlandığında boyunun kaç santimetre olacağını belirleyen en önemli şey anne ve babasının boyu yani genetik potansiyelidir. Ama her zaman anne babası kısa olan çocuklar kısa boylu olmazlar. Ya da anne ve babamızın uzun olması bizim de uzun boylu olacağımızı garanti etmez. Çünkü genetiğin yanı sıra başka faktörler de boy uzamasında etkilidir. Bunlar büyüme döneminde geçirilen hastalıklar, beslenme düzeni, spor ve uyku olarak sıralanabilir.
Bir çocuk doğduktan ergenlik dönemi başlayana kadar geçen süreçte büyümesi üzerine en etkili hormon büyüme hormonudur.
Büyüme hormonu hipofiz bezi dediğimiz bir organdan salgılanır. Gün boyunca sabit bir seviyede salgılanmaz. Bazı saatlerde salgılanması ve kandaki seviyesi yükselirken bazı saatlerde ise kanda düşük seviyelerde olur. Buna büyüme hormonun ritmi denilir. Yapılan çalışmalarda büyüme hormonun özellikle gece ve uykuda en yüksek düzeyde salındığı gösterilmiştir.
Özellikle en yüksek düzeye uykunun erken evrelerinde ulaşmaktadır. Çalışmalarda gece uyumayan insanlarda (mesela vardiyali çalışanlarda) büyüme hormonun ritminde özellikle ilk uykuda görülen zirvenin olmadığı bulunmuştur.
Çocuklarla ve ergenlerle yapılan birkaç çalışmada uzun süre uyumanın büyüme hızını arttırdığı gösterilmiştir. Ayrıca kısa süreli uyku sonucunda büyüme hızında yavaşlama ve kilo artışının gösterildiği çalışmalarda vardır. Çocuklar mutlaka yaşlarına uygun sürelerde uyumalılar(Bakınız yaşa göre uygun uyku süreleri).
Peki uykusu süresinin ve yaşına uygun uyumanın öneminden bahsediyoruz. Çocuk geç saatte yatıp ihtiyacı kadar uyusa ve geç uyansa, o zaman da sağlıklı bir büyüme gösterebilir mi? Hayır çünkü uyku süresi kadar uykuya başlama saati de son derece önemlidir. Geç yatıp yaşına uygun süre uyuyarak geç kalkmak biyolojik ritme (sirkadian ritme) çok uygun olmadığından sağlık açısından beklenen faydayı sağlamaz. Çocukların yaşlarına göre uygun sürede uyumalarının yanı sıra erken saatte uykuya geçişleri de sağlıklı büyümeleri için son derece önemlidir.
Çocuğunuzun uykuya yattığı saat kadar uyuduğu uykunun kalitesi de çok önemlidir. Günümüzde yüksek kalorili gıdaların fazlaca alınışı, teknoloji ve ekran sürelerinin uzun oluşu, asitli içecekler ya da kahve/çay tüketimi sonucunda çocukların uyku kalitesi azalmaktadır. Kaliteli bir uyku uyuyabilmek için uyku hijyeni kurallarına uyum sağlaması faydalı olacaktır.
Öncelikle bebek ve çocuklar için uyku saati için rutinler oluşturulmalıdır. Yatma ve uyanma saatleri belirlenmelidir. Bu saatlerde hafta içi ve hafta sonu 1 saatten fazla fark olmamalıdır. Yatacağı oda sessiz bir yer olmalı ve yatma öncesinde hareketli oyunlardan kaçınılmalıdır.
Çocuk yatmadan 2 saat öncesinde beslenmeyi tamamlamış olmalıdır (anne sütü alan ya da mama ile beslenen süt çocukları hariç). Gün içerisinde çay, kahve ve çikolata gibi yiyecek ve içecek tüketiminden kaçınılmalı, çikolata tüketilecek bir gün ise tüketimin akşam saatleri yerine gündüz saatlerinde olması sağlanmalıdır. Ekran süresinin yaşa uygun sürede olması (yaş *10 dakika) ve yatmadan 1 saat öncesinde ekran kullanımın bırakılması da son derece önemlidir.
Her gün açık havada egzersiz yapmak ya da oynamak akşam daha iyi uyumalarını sağlayacaktır. Çocuğun odasının çok sıcak ya da çok soğuk olmaması, yatmadan önce odanın iyice havalandırılması, uyunacak odada televizyon bulunmaması uykuya geçişi kolaylaştırabilir.
Erişkin final boyu etkileyen en önemli faktör genetik olamakla birlikte ve uyku çocukların büyüme sürecini sağlıkla tamamlayabilmesi için özel önem göstermemiz gereken bir süreçtir. Zamanında, yeterli sürede ve kaliteli bir uyku çocuklarda boy uzamasını olumlu yönde etkileyecektir.
Uzm. Dr. Özgecan DemirbaşÇocuk Sağlığı ve Hastalıkları UzmanıÇocuk Endokrinoloji Uzmanı
Uzm. Dr. Özgecan Demirbaş